Ekadashi Vrat Vidhi लेखमा वर्तालुले के के गर्नुपर्छ र के के गर्नु हुँदैन। व्रत कसरी खोल्ने आदिवारे जानकारी प्राप्त गर्न सकिन्छ।

Ekadashi Vrat Vidhi | एकादशी व्रत विधि

दशमीको रातमा पूर्ण ब्रह्मचर्यको पालन गर्नुपर्छ र भोगविलासबाट टाढै रहनुपर्छ । एकादशीको दिन बिहान दात शुद्धिका लागि काठ अथवा ‘पेस्ट’को उपयोग गर्नु हुँदैन; कागती, जामुन अथवा आँपको पात चपाएर दात शुद्ध गर्न सकिन्छ र औंलाले कण्ठको शुद्धि गर्नुपर्छ । रुखबाट पात टिप्नु हुँदैन, आफै खसेका पातको उपयोग गर्नुपर्छ । यदि यो सम्भव हुँदैन भने पानीले बार पटक कुल्ला गर्नुपर्छ । नुहाइध्वाइ गरेर मन्दिर गई श्रीमद्भगवद्गीताको पाठ गर्नुपर्छ अथवा पुरोहितादिबाट श्रवण गर्नुपर्छ । भगवानको समीप यसप्रकार प्रतिज्ञा गर्नुपर्छ : ‘आज म चोर, धूर्त र दुराचारी मानिससँग कुरा गर्ने छैन र न कोहीसँग कसैलाई बिझ्ने कुरा गर्छु । गाई, ब्राह्मणादिलाई फलाहार र अन्नादि दिएर प्रसन्न गर्ने छु । रातमा जागरण गरी कीर्तन गर्ने छु । ‘ॐ नमो भगवते वासुदेवाय’ यस द्वादश अक्षर मन्त्र अथवा गुरुमन्त्रको जप गर्ने छु । राम, कृष्ण, नारायण आदि विष्णुसहस्रनामलाई कण्ठको भूषण बनाउने छु ।’ त्यसपछि श्रीविष्णु भगवानको स्मरण गरी यसप्रकार प्रार्थना गर्नुपर्छ : ‘हे त्रिलोकपति ! मेरो लाज हजुरको हातमा छ, त्यसैले हजुरले मलाई यो प्रतिज्ञालाई पूरा गर्ने शक्ति प्रदान गर्नुहोस् ।’ मौन, जप, शास्त्रपठन, कीर्तन, आदि गरी राती जाग्राम बस्दा एकादशी व्रतको विशेष लाभ पाइन्छ ।

एकादशीका दिन अशुद्ध द्रव्यबाट बनाइएको पेय पिउनु हुँदैन । चिसो पेय, अम्लादि मिसाइएको बट्टाबन्द रस पिउनु हुँदैन । दुई पटक खान खानु हुँदैन । आइसक्रिम अथवा तारेको चिजवस्तु खानु हुँदैन ।

फल अथवा घरमै निकालिएको फलको रस अथवा अलिकति दुध अथवा पानी खाएर रहनु विशेष लाभदायक छ । व्रतका (दशमी, एकादशी र द्वादशी) – यी तीनै दिन काँसको भाँडो, मासु, प्याज, लसुन, मुसुरो, मास, चना, कोदो (एक प्रकारको धान), साग, मह, तेल र अति अम्बुपान (धेरै पानीको पिउनु)- यी वस्तुहरूको उपयोग गर्नु हुँदैन । व्रतको पूर्व दिन (दशमी) र भोलिपल्टको दिन (द्वादशी) हविष्यान्न (जौ, गहुँ, मुँगी, सिँधेनुन, मरिच, शर्करा र गाईको घिउ आदि) एक पटक मात्र खानुपर्छ ।

फलाहारीले गोभी, गाजर, सलगम, पालुङ्गो, कुलफाको सागादि खानु हुँदैन । आँप, अङ्गुर, केरा, बदम, पेस्ता आदि जस्ता अमृतफलको सेवन गर्नुपर्छ ।

यो लेख पनि पढ्नुहोस् – नरक कहिलेसम्म

जुवा, निद्रा, पान, अर्काको निन्दा, छुल्याइँ, चोरी, हिंसा, मैथुन, रिस, झुट, कपटादि अन्य कुकर्मबाट सबै प्रकारले अलग रहनुपर्छ । गोरुमाथि बसेर सवारी गर्नु हुँदैन । भुलवश कुनै निन्दकसित कुराकानी हुन गएमा त्यस दोषबाट छुटकारा पाउनका लागि भगवान् सूर्यको दर्शन र धूप, दियोले श्रीहरिको पूजा गरी क्षमा माग्नुपर्छ । एकादशीका दिन घरमा कुचो लगाउनु हुँदैन, यसबाट कमिला आदि सूक्ष्म जीव मर्न सक्छ । यो दिन कपाल पनि कटाउनु हुँदैन । मिठो बोल्नुपर्छ, बकबक गर्नु हुँदैन, बकबक गरेमा बोल्न नहुने कुरा पनि बोलिन सक्छ । सत्य बोल्नुपर्छ । यो दिन यथाशक्ति अन्नदान गर्नुपर्छ तर आफू चाहिँ कसैले दिएको अन्न कहिल्यै लिनु हुँदैन । प्रत्येक वस्तु प्रभुलाई भोग लगाएर अथवा त्यसमाथि तुलसीदल छोडेर ग्रहण गर्नुपर्छ ।

एकादशीका दिन कुनै आफन्तको मुत्यु भएमा त्यो दिन व्रतपालन गरेर त्यसको फल सङ्कल्प गरी मृतकलाई दिनुपर्छ र गङ्गामा अस्थि प्रवाहित गर्दा पनि एकादशीको व्रत गरी त्यसको फल उसको निमित्त अर्पण गर्नुपर्छ । प्राणी मात्रलाई अन्तर्यामीको अवतार सम्झेर कसैसँग छलकपट गर्नु हुँदैन । सन्तोषको फल सधैं मिठो हुन्छ । मनमा दया राख्नुपर्छ । उपर्युक्त विधिले व्रत गर्ने मानिसले उत्तम फल प्राप्त गर्छ । द्वादशीका दिन ब्राह्मणलाई मिष्टान्न, दक्षिणादि दिएर प्रसन्न गरी उहाँहरूको परिक्रमा गर्नुपर्छ ।

व्रत साङ्गे विधि : द्वादशीका दिन सेवापूजाको ठाँउमा बसेर भुटेको चनाको सात गेडालाई चौदह टुक्रा गरी आफ्नो टाउकाको पछाडिबाट एक एक गरी फ्याँक्नुपर्छ । ‘मेरो सात जन्मको शारीरिक, वाचिक र मानसिक पाप नष्ट भयो’ – यस्तो भावना गरी सात अँजुली पानी पिउनुपर्छ र बचेको चनाको सात गेडा खाएर व्रतको समाप्ति गर्नुपर्छ ।

स्रोत –  एकादशी व्रत कथाहरू